SEVESO NEDİR?

Seveso kuzeybatı İtalya’da Milano’ya 20 km uzaklıkta küçük bir kasabadır. Kentin hemen yanı başındaki ICMESA Kimyasal Şirketine ait fabrikada 10 Temmuz 1976 günü runaway (termal kaçak) sebebiyle triklorofenol üretimi yapan bir reaktörde oluşan patlama sonucu Tetra Kloro dibenzoDioksin (TCDD) beyaz bir gaz bulutu şeklinde çevreye yayıldı. Bilinen en zehirli gazlardan biri olan bu gazın yayılımını müteakip kasabada kısa bir süre sonra hayvan ölümleri görüldü. Patlamadan 5 gün sonra çevrede toplu hayvan ölümleri gerçekleşip, sağlık problemlerinden dolayı hastanelere başvurular başlayınca; firma, tesiste patlama olduğunu ve çevreye zehirli gaz salınımı olduğunu devlet kurumuna bildirdi. Yapılan kontroller sonucu gazın yayıldığı düşünülen oldukça büyük bir alan karantinaya alınıp 100 kadar ev tamamen boşaltıldı.

Dioksin (TCDD) besin zincirine katılan ve etkileri uzun yıllar devam eden tehlike sınıfı yüksek bir kimyasal olduğu için o bölgede halen tarım faaliyeti yapılmamaktadır.

SEVESO’DA YAŞANAN KAZADAN ALINAN DERSLER

Seveso felaketinden sonra Avrupa ülkelerinde endüstriyel kazalara karşı mevcut önlemlerin yetersiz olduğu sonucuna varılarak bir dizi çalışma başlatıldı. O zamanki adıyla Avrupa Topluluğu Konseyi (EC), yapılan çalışmalar sonucunda tehlikeli maddelerle ilgili büyük endüstriyel kazaların kontrolü ve önlenmesi ile ilgili “Seveso Yönergesi (Direktifi)”ni 1982 yılında yayınladı (Seveso I Direktifi-1982:82/501/EEC (24 Haziran 1981). Bu yönerge, patlama, yangın, zehirli gaz salınımı gibi büyük endüstriyel kazaların denetimi, önlenmesi ve olası sonuçlarının azaltılması için alınması gerekli önlemlerle ilgilidir. Bu yönerge daha sonra Bhopal ve Basel kazalarından elde edilen deneyimlerin ışığında değiştirilmiş, sonunda Seveso II Yönergesi (Direktifi) olarak yayınlanmıştır.

SEVESO DİREKTİFLERİNİN KRONOLOJİSİ

  • Seveso I direktifi 1982:82/501/EC (24 Haziran 1981) yürürlüğe girmiştir.
  • Yönetim sistemine güçlü bir vurgu yapılarak Seveso II direktifi (1996:96/EC) yürürlüğe girmiştir ve bu direktif 2003:2003/105/EC sayı ve tarihle güncellenmiştir. (Ülkemiz 30 Aralık 2013 tarih ve 28867 Resmi Gazete ile yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.)
  • Seveso III direktifi sınıflandırma değişikliği yapılarak (2012:2012/18/EU) Avrupa da yürürlüğe girmiştir. (Ülkemiz tarafından 1 Haziran 2015’te yürürlüğe girecektir.)

Seveso-II Direktifinin ülkemiz mevzuatına uyumlaştıran “Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik” Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik bakanlığınca oluşturulan bir komisyon ile hazırlanarak, 30 Aralık 2013 tarih ve 28867 Mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

DEVLET KADEMESİNDEKİ YETKİLİ BİRİMLER

Merkezi Düzeyde

  • Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
  • Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
  • Başbakanlık Afet ce Acil Durum Yönetimi

Yerel Düzeyde

  • Valilikler
  • İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri
  • İl Çevre ve Şehircilik Müdürlükleri

İŞLETMELERİN SORUMLULUĞU

İşletmeci, büyük kazaları önlemek ve büyük bir kazanın meydana gelmesi durumunda, bunların etkilerini çevre ve insanlara en az zarar verecek şekilde sınırlamak için gerekli tüm tedbirleri almakla yükümlüdür.

Bu bağlamda işveren öncelikle işyerinde mevcut, bulundurulması muhtemel ve/veya endüstriyel bir kimyasal prosesin kontrol kaybı esnasında oluşması beklenen tehlikeli maddeleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın sistemine girecektir. Bakanlık sistemi; Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik Ek 1 Bölüm 1 ve Bölüm 2’sinde belirtilen sınır değerlere bağlı olarak işyerini; üst seviyeli, alt seviyeli veya kapsam dışı olarak belirler.

Alt seviyeli kuruluşlar; Ek I’ de verilen tehlikeli maddeler tablosunda Kolon 2’deki sınır değerlere eşit ve üstünde, Kolon 3’teki değerlerin ise altındaki miktarlarda madde bulunduran işyerleridir.

Üst seviyeli kuruluşlar; Ek I’ de verilen tehlikeli maddeler tablosunda Kolon 3’teki sınır değerlere eşit ve üstünde miktarlarda madde bulunduran işyerleridir.

Kapsam dışı kuruluşlar; Ek I’ de verilen tehlikeli maddeler tablosunda Kolon 2’deki sınır değerlerin altındaki miktarlarda madde bulunduran işyerleridir.

Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik belirtilen sınır değerlere eşit veya üzerindeki miktarlarda bulunduran alt ve üst seviyeli kuruluşlara uygulanır.

Yönetmelik ve ekleri için tıklayınız

Alt Seviyeli Kuruluşların Yükümlülükleri

  • Bildirimler
  • Kantitatif Risk Değerlendirmesi
  • Mümkün Olan En Yüksek Önlem Seviyesinin Sağlanması (ALARP)
  • Büyük Kaza Önleme Politikası
  • Güvenlik Yönetim Sisteminin Kurulması

Üst Seviyeli Kuruluşların Yükümlülükleri

  • Bildirimler
  • Kantitatif Risk Değerlendirmesi
  • Mümkün Olan En Yüksek Önlem Seviyesinin Sağlanması (ALARP)
  • Büyük Kaza Önleme Politikası
  • Güvenlik Yönetim Sisteminin Kurulması
  • Güvenlik Raporu
  • Dâhili ve Harici Acil Durum Planları
  • Kamunun Bilgilendirilmesi

SEVESO KAPSAMINDA YAPILMASI GEREKENLER

Büyük Kaza Önleme Politika Belgesi (BKÖP)

İşletme için Yönetmeliğin 10. Maddesinde belirtildiği üzere, asgari olarak Yönetmelik EK 3’te belirtilen bilgileri içeren ve Yönetmelik 5. Maddesi uyarınca 24.01.2015 tarih ve 29246 sayılı Büyük Endüstriyel Kazalarla İlgili Olarak Hazırlanacak Güvenlik Raporu Tebliği EK-2 Bölüm 2.1’e uygun olarak Büyük Kaza Önleme Politika Belgesi hazırlanacak ve bakanlık sistemlerine yüklenecektir.

Güvenlik raporu

Üst seviyeli kuruluş için; Yönetmelik Madde 11 ve 24.01.2015 tarih ve 29246 sayılı Büyük Endüstriyel Kazalarla İlgili Olarak Hazırlanacak Güvenlik Raporu Tebliği uyarınca üst seviyeli kuruluş için Güvenlik raporu hazırlanacak ve bakanlık sistemlerine eklenecektir.

Güvenlik raporu şekil olarak ilgili tebliğ EK-1’de belirtildiği şekilde hazırlanacaktır.

Güvenlik Raporu içeriğinde asgari olarak ilgili tebliğ EK-2’de belirtilen bilgiler bulunacaktır.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, güvenlik raporunu almasını takip eden 2 ay içerisinde raporu değerlendirip sonuçlandıracak ve sonuç olumsuz ise kuruluş ile ilgili yasal işlem başlatacaktır.

Kantitatif Risk Değerlendirmesinin Yapılması (QRA)

Yönetmelik 8. Maddesinde belirtildiği üzere alt ve üst seviyeli kuruluşlarda büyük endüstriyel kaza tehlikelerinin belirlenmesi ve bu tehlikelerden kaynaklanacak risklerin değerlendirilmesi amacıyla kantitatif metotlarla risk değerlendirmesi yapılacaktır.

Madde 8. (2) Kantitatif risk değerlendirmesinde, büyük kazaya yol açabilecek tehlikeler ve aşağıda belirtilen hususlar dikkate alınır:

a) Tehlikeli kimyasalların sınıflandırılması, bu kimyasalların miktarları ve karşılıklı etkileşimleri.

b) Kimyasal maruziyetin insan ve/veya çevre açısından değerlendirilmesi.

c) Patlayıcı ortamlar ve bu ortamların kalıcılığı, patlayıcı ortam sınıflandırması ve bu alanlarda kullanılacak ekipmanların uygunluğu.

ç) Proses içerisindeki tehlikeli ekipmanların belirlenmesi ve gruplandırılması.

d) Proses tehlikeleri ile proses ekipmanlarının ve/veya enstrümanlarının karşılıklı etkileşimleri.

e) Proses enstrümanlarının ve acil durum kapatma sistemlerinin güvenilirlik değerlendirmesi ve sertifikasyonu.

f) Bakım ve onarım işlerinde güvenilirlik verisi.

ğ) Büyük kaza senaryolarının kök neden ve sonuç analizi.

h) Geçmişte yaşanan kazalar ve bu kazaların nicel tekrarlanma olasılıkları.

ı) İnsan hataları ve güvenilirlik analizi.

Kantitatif risk değerlendirmesinde kullanılan güvenilirlik verileri, büyük kaza senaryolarında kullanılan olasılık verileri, bakım kayıtları, kaza analizleri veya enstrümantasyon güvenlik sertifikasyonu gibi bilgilerin hangi veri tabanlarından alındığı konusunda ayrıntılı bilgi verilecektir (Madde 8. (3)).

Risk değerlendirmesi sonucunda belirlenen her bir büyük kazanın meydana gelme frekansı belirlenecektir. Böylece ALARP seviyesinde olup olmadığı konusu yorumlanabilecektir.

Mümkün Olan En Yüksek Önlem Seviyesi

İşletmeci, kantitatif risk değerlendirmesine göre belirlediği tehlikeli ekipmanlar için senaryo edilen her bir büyük kazanın her türlü sonucunun meydana gelme frekansını 1×10-4/yıl seviyesine veya bu seviyeden daha küçük bir seviyeye indirmek zorundadır.

Analiz sonuçlarında elde edilen modellenecektir. Bu modellemelerin oluşturulmasında bölgenin topografik, meteorolojik ve coğrafi koşulları da göz önünde bulundurulacaktır. Örnek modellemeler aşağıda verilmiştir;

  • Yayılım Modeli (Release)
  • Atmosferik Dağılım Modeli
  • Pool/Havuz Evaporasyon Modeli
  • Termal Radyasyon / Yanma Modeli
  • Patlama Modeli
  • Kombine Modellemeler

Güvenlik Yönetim Sistemi Kurulması

Yönetmelik EK-3’te belirtildiği üzere; büyük kaza önleme politikasının belirlenmesi ve uygulanması için gerekli olan organizasyon yapısını, sorumlulukları, uygulamaları, prosedürleri, süreçleri ve kaynakları da içine alan genel yönetim sisteminin bir parçasını içeren bir Güvenlik yönetim sistemi oluşturulacaktır.

Buna göre, güvenlik yönetim sistemi tarafından aşağıdaki hususlar belirlenecektir:

  • Organizasyon ve personel: Organizasyonun bütün kademelerinde büyük tehlikelerin önlenmesinde yer alan personelin görev ve sorumlulukları, kuruluşta çalışanların tümü için gerekli olan eğitimin sağlanması.
  • Büyük kazaların belirlenmesi ve değerlendirilmesi: Normal ve normal olmayan işlemlerden kaynaklanan büyük tehlikelerin, sistematik bir şekilde belirlenmesi için prosedürlerin benimsenmesi ve uygulanması ve bu tehlikelerin olasılığı ve şiddetinin değerlendirilmesi.
  • İşletim kontrolü: Tesisin bakımı, süreçler, ekipman ve geçici kesintileri de içine alan, güvenli işletme için prosedür ve talimatların benimsenmesi ve uygulanması.
    Değişimin Yönetimi: Yapılacak değişikliklerin planlanması ya da yeni tesislerin, süreçlerin ya da depolama faaliyetlerinin tasarımı için prosedürlerin benimsenmesi ve uygulanması.
  • Acil durumlar için planlama: Sistematik analiz ile önceden tespit edilebilecek acil durumların belirlenmesi, acil durum planlarının hazırlanması, test edilmesi ve gözden geçirilmesi, bu tür acil durumlara cevap verilebilmesi ve ilgili personel için özel eğitim sağlanması amacıyla, prosedürlerin benimsenmesi ve uygulanması. Bu tür eğitimler, kuruluşta çalışan bütün personele verilecektir.
  • Performansın izlenmesi: Hazırlanan büyük kaza önleme politika belgesi ve güvenlik yönetim sistemi ile belirlenen hedeflerle uyum sağlanmasının değerlendirmesi için prosedürlerin benimsenmesi ve uygulanması, uyum sağlanmaması durumunda, düzeltici faaliyetlerin araştırılması ve bu önlemlerin alınması için mekanizmalar oluşturulması. Prosedürler, tam anlamıyla gerçekleşmemiş büyük kazaların raporlanması için gereken işletme sistemini ve özellikle de önleyici önlemlerin başarısızlığa uğraması ve bunlardan çıkarılan dersler ışığında araştırılıp izlenmesini de kapsayacaktır.
  • Denetleme ve inceleme: Büyük kaza önleme politikasının ve güvenlik yönetim sisteminin etkinliği ve uygunluğunun, periyodik ve sistematik bir şekilde değerlendirilmesi için prosedürler benimsenecek ve uygulanacak politika ve güvenlik yönetim sisteminin performansı, dokümante edilerek incelenecek ve üst yönetimce gözden geçirilerek güncellenecektir.

Dahili acil durum planı

Yönetmelik Ek II’de verilen bilgiler ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın oluşturduğu rehbere göre dahili acil durum planları hazırlanacaktır.

Hazırlanan dahili acil durum planı; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’na ve belediyeye/il özel idaresine yollanacaktır. (5312 sayılı kanun kapsamındaki kuruluşların Acil Müdahale Planı yeterli kabul edilecektir.)

Harici acil durum planı

Yönetmelik Ek IV’de verilen bilgiler ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın oluşturduğu rehbere göre hazırlanacak.

Yalnızca belediyeler/il özel idareleri bu planı hazırlamak/hazırlatmak ile yükümlü olacaklar.

Üç yılı aşmayan aralıklarla plan gözden geçirilecek ve tatbikat yapılacak.

Denetimler

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, yönetmelik kapsamına giren kuruluşları hazırlanan bir denetim planına göre denetleyecek ve denetimleri raporlayacaktır. Bu denetim planı tüm kuruluşları kapsayacak ve tüm üst seviyeli kuruluşlar da yılda en az bir defa saha denetimini de içerecektir.

Yönetmeliğin yürürlüğe girişi

MADDE 25 – (1) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca müştereken hazırlanan bu Yönetmeliğin;

a) Bildirimlerle ilgili olan 7. maddesi yayımı tarihinde,

b) Mümkün olan en yüksek önlem seviyesi ile ilgili 9. maddesi ve harici acil durum planlarıyla ilgili 14. maddenin ikinci fıkrası 1/1/2017 tarihinde,

c) Diğer maddeleri ise 1/1/2016 tarihinde,yürürlüğe  girer.